Grip op het ziektebegrip: problemen en oplossingsrichtingen voor praktijk en beleid
The following symposium, in Dutch, will take place at the Universiteitsmuseum Utrecht on February 26, 2024 between 12.00 and 17.30.
Grip op het ziektebegrip: problemen en oplossingsrichtingen voor praktijk en beleid
De praktische betekenis van ziektedefinities en -categorieën is moeilijk te overschatten. Ze vormen het
belangrijkste ordende en regulerende principe in de medische wetenschap, de klinische praktijk en in
het beleid en de organisatie van de gezondheidszorg. Wat telt als ‘ziekte’ bepaalt bijvoorbeeld wie wel
of niet recht heeft op vergoedingen en verlof, en hoe ziektebeelden worden afgebakend bepaalt welk
label mensen krijgen en welke behandeling er wordt gegeven. Tegelijk is er toenemende kritiek op de
centrale rol van het ‘ziektemodel’ in de geneeskunde en gezondheidszorg. Het medische ziektebegrip
zou te veel zijn opgerekt en bovendien niet meer goed aansluiten bij het huidige tijdperk van enerzijds
chronische multimorbiditeit onder een vergrijzende bevolking en anderzijds een voorspellende, op
preventie en risicoreductie gerichte geneeskunde.
De combinatie van het grote praktische belang van het ziektebegrip en de toenemende twijfels over de toepasbaarheid ervan vormde de aanleiding voor het interdisciplinaire NWO-Open Competitie-
onderzoeksproject Health and disease as practical concepts. De onderzoekers, medisch-historici en filosofen, stelden zich ten doel om bij te dragen aan de verheldering van en het denken over mogelijke
oplossingen voor ‘problematische situatie’ die zich in de medische wetenschap, de klinische praktijk en
het gezondheidsbeleid voordoen rondom de omgang met de begrippen ziekte en gezondheid. Dit
symposium beoogt de link te leggen tussen de bevindingen van dit onderzoek enerzijds en de klinische
praktijk en het gezondheidsbeleid anderzijds.
Na een algemene inleiding op het onderwerp en de aanpak, worden tijdens dit symposium twee van
de bovengenoemde ‘problematische situaties’ nader uitgediept aan de hand van concrete voorbeelden
en kwesties.
De eerste problematische situatie is die van symptomen zonder ziekte. Daarmee doelen we op die
situaties waarin patiënten zich wel ‘ziek’ voelen, maar bij gebrek aan aanwijsbare ‘objectieve’ oorzaak
of pathologie niet als ziek ‘erkend’ worden. Aan de hand van de voorbeelden onder andere chronische
pijn en fibromyalgie worden de praktische en sociale gevolgen besproken van de wijze waarop
ziektebegrippen en -classificaties worden toegepast op respectievelijk het niveau van het
gezondheidszorgbeleid en in de klinische praktijk.
De tweede problematische situatie is in veel opzichten spiegelbeeldig: ziekte zonder symptomen.
Hierbij doelen we op situaties waarin bij patiënten sprake is van een ‘objectief’ vastgestelde pathologie,
afwijking, of ‘biomarker’ voor (een verhoogde kans op) ziekte, terwijl ze geen of vrijwel geen
symptomen van ziekte ervaren. Aan de hand van de ‘biomarkerisering’ van de geneeskunde en de
voorbeelden (pre)diabetes en hypertensie, worden niet alleen praktische, ethische en sociale aspecten
van deze problematische situatie uitgelicht, maar ook ingegaan op mogelijke onderliggende
conceptuele kwesties.
Ten aanzien van beide problematische situaties wordt ook oplossingsrichtingen gesuggereerd, met als
gemene deler dat, afhankelijk van de doelen die aan de orde zijn, het verstandig kan zijn om ‘ziekte’ en
‘pathologie’ minder centraal te stellen en de aandacht te verleggen naar lijden en symptomen. De
relevantie voor praktijk en beleid van de probleemanalyses en vooral de mogelijke oplossingsrichtingen
is tot slot het onderwerp van een afsluitende paneldiscussie.
Globaal programma:
- 12.00 – 13.00 uur: Lunch én gelegenheid tot (gratis) bezoek van het museum!
- 13.00 – 13.25 uur: Inleiding op het thema: ziekte en gezondheid als praktische begrippen
o Maartje Schermer, Erasmus MC, hoogleraar filosofie van de geneeskunde - 13.25 – 14.20 uur: Problematische situatie 1: ‘symptomen zonder ziekte’ aan de hand van:
o Fibromyalgie en andere voorbeelden van klachten zonder aanwijsbaar ‘substraat’.
Henriëtte van der Horst, Amsterdam UMC, huisarts n.p. en em. hoogleraar
huisartsgeneeskunde.
o Chronische pijn. Rik van der Linden, Erasmus MC, promovendus bij de afdeling
medische ethiek, filosofie en geschiedenis van de geneeskunde. - 14.20 – 14.45: Pauze met koffie/thee
- 14.45 – 16.10 uur: Problematische situatie 2: ‘ziekte zonder symptomen’,
o Hypertensie. Jorie Versmissen, Erasmus MC, internist-klinisch farmacaoloog /internist-
vasculair geneeskundige en universitair hoofddocent.
o Biomarkers, preventie en predictie. Marianne Boenink, Radboud UMC, hoogleraar
ethiek van de gezondheidszorg.
o Asymptomatische en pre-diabetes. Timo Bolt, Erasmus MC, universitair hoofddocent
medische geschiedenis.
- 16.10 – 16.40 uur: Paneldiscussie met als perspectieven/panelleden:
o Samenleving / ervaringskennis: Sanne Bloemink (journalist en schrijver)
o Praktijk / richtlijnontwikkeling: Jako Burgers (o.a. Nederlands Huisartsen Genootschap)
o Beleid: Hafez Ismaili M’hamdi (o.a. Raad voor Volksgezondheid en Samenleving)
o Medical & Health Humanities: Jenny Slatman (Tilburg University) - 16.40 – 17.30 uur: Borrel
Aanmelden kan door een mail te sturen naar symposium.health.disease@erasmusmc.nl met de
vermelding: ‘aanmelding symposium grip op het ziektebegrip’.
Locatie en bereikbaarheid: Universiteitsmuseum Utrecht, Lange Nieuwstraat 106, 3512 PN Utrecht
https://umu.nl/bereikbaarheid-route/
Maartje Schermer, Rik van der Linden, Nick Binney en Timo Bolt
Projectgroep Health and disease as practical concepts
Afdeling Medische Ethiek, Filosofie en Geschiedenis van de geneeskunde
Erasmus MC
www.erasmusmc-rdo.nl/project/health-and-disease-as-practical-concepts
