HHH autumn meeting 2019: new research

Astrid Fintelman

On 20 September 2019 HHH’s autumn meeting featured eight young medical historians presenting their research. The afternoon was concluded with the award ceremony for the G.A. Lindeboom Prize and the G.A. Lindeboom medal. The following impression of the symposium was originally published on nvmg.nl and we are grateful for their permission to re-post it here.

Op vrijdag 20 september 2019 vond in Utrecht het symposium plaats van de interdisciplinaire werkgroep History, Health and Healing met aansluitend de uitreiking van de Gerrit Arie Lindeboomprijs en de Gerrit Arie Lindeboompenning.
 
Na de ontvangst met koffie en thee opent prof.dr. Frank Huisman (UMC Utrecht), voorzitter van de werkgroep, de serie presentaties van veelbelovende jonge onderzoekers op het gebied van medische geschiedenis.

De net twee dagen gepromoveerde Martje aan de Kerk (Universiteit van Amsterdam, inmiddels Open Universiteit) bijt de spits af met het verhaal van haar proefschrift Gekte en de stad. Interactie tussen krankzinnigen, hun families en de stedelijke overheid in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht, 1600-1795.
Zij had zich in haar onderzoek afgevraagd wat de oorzaak was van de toename van het stedelijke zorgsysteem voor krankzinnigen in de 18e eeuw en wie of wat de drijvende krachten achter deze toename waren.
Ze presenteert haar onderzoek met aandacht voor zowel intramurale als extramurale krankzinnigenzorg, waarbij zogenaamde ‘houvrouwen en houmannen’ figureerden. Door haar voorbeelden uit de praktijk, zoals de door ‘simpelheid en dolligheid’ bezochte Jacob Jacobsz. Kloot uit 1706, schetst ze een beeld van het complexe zorgsysteem voor krankzinnigen in deze periode. De rol van familie en een mentaliteitsverandering in het denken over krankzinnigheid blijken bij de groei van de krankzinnigenzorg in de 18e eeuw een grote rol te spelen.

Hier vindt u het ‘abstract’ van haar proefschrift en de powerpoint van haar presentatie.
 
Vervolgens verhaalt Ruben Verwaal (conservator erfgoed Erasmus MC) over ‘Boerhaave’s lab: Bron van baanbrekende medische ontwikkelingen?
Ruben sprak in april ook op onze Algemene Leden Vergadering en was dus voor aanwezige NVMG-leden een bekend gezicht. Hij brengt in zijn presentatie de wereld van Boerhaave’s chemische experimenten met lichaamssappen tot leven. De chemische analyses van allerlei lichaamsvochten als urine, bloed en moedermelk leverden in de vroegmoderne beslist nieuwe verklaringen voor ziektebeelden op, die misschien in onze tijd niet meer als juist worden gezien, maar in deze periode voor ‘modern’ doorgingen.
Ruben bestudeert zijn onderwerpen niet alleen in tekst, maar experimenteert ook zelf bijvoorbeeld met een zelfgebouwde stoof naar Boerhaave’ s ontwerp. Het levert nieuwe inzichten op: ‘de veelgebruikte brandstof, turf, in de stoven van die periode brengt een alles overheersende geur voort, die alle eventuele nare luchtjes van proeven met lichaamssappen overtroeft’. Het brengt het verhaal van de 18e eeuw nog dichterbij.

Hier vindt u een verkorte versie van zijn lezing.

 
Daarna brengt Joris Vandendriessche (KU Leuven) zijn verhaal over piraterij in de medische literatuur van de Lage Landen voor het voetlicht. In zijn voordracht Worstelen met originaliteit. Hergebruik van buitenlandse teksten in medische tijdschriften in de 19de-eeuwse Lage Landen neemt hij de toehoorders mee van de 19e eeuwse arts J.H. Reveille-Parise tot het printing-on-demand leverende Amazon. Hij toont het grijze gebied waarin drukkers en vertalers in de 19e eeuw zich bewogen met het herdrukken van medische teksten. Waren deze herdrukken nu plagiaat of een noodzakelijke verspreiding van kennis in het publieke domein?

          
De laatste spreker voor de lunch is Roland Bertens (UMC Utrecht), die gezondheidsrecht en wetenschapsgeschiedenis combineert. Hij geeft een mooi en helder overzicht van de ontwikkeling van sturing in de zorg in Publiek, privaat, solidair? Een “korte” geschiedenis van overheid en gezondheidszorg, 1848-2015. Hij eindigt bij ons tot op de dag van vandaag  nog steeds geldende instrument van gereguleerde marktwerking binnen de zorg.

Hier vindt u de powerpoint van zijn presentatie.
 
Na de lunch is de beurt aan Hieke Huistra (Universiteit Utrecht) over Thuis of ziekenhuis? Bevallen in Nederland tussen 1918 en 1939.Ze geeft een inkijkje in een debat tussen artsen in de tijdschriften in de eerste helft van de 20e eeuw. De discussie verliep van de rol van de vader bij een bevalling tot zorg over de inkomsten van de vroedvrouwen door ‘steeds meer’ ziekenhuisbevallingen.
 
Dan volgt Noortje Jacobs (Erasmus MC) over Public gatekeepers of responsible research: a history of funding medical science. Zij verdiept zich met Martijn van der Meer (Universiteit Utrecht) in hoe de zoektocht naar financiering van onderzoek binnen diverse disciplines de agenda van onderzoek bepaalt. Zelf kreeg ze voor haar financieringsaanvraag voor deze studie ook te maken met deze ‘sturing’. Haar uitgebreide onderzoeksvoorstel werd afgewezen. Deze alledaagse praktijk voor veel wetenschappers illustreert ze met een humoristische column van dr. Daniel Kleppner, professor in de fysica  aan het MIT. Noortje heeft gelukkig wel budget gekregen van ZonMw om een verkennend onderzoek op te zetten over de geschiedenis van de financiering van medisch onderzoek.

Nele Beyens (UMC Utrecht, binnenkort Open Universiteit) was de winnares van de vorige GA Lindeboomprijs, vijf jaar geleden. Zij neemt ons mee naar de pragmatische politiek van Els Borst in Els Borst: over de idealen van een pragmaticus.
Al eerder publiceerden wij een artikel over de biografie die Nele schrijft over deze arts en minister van volksgezondheid. Ook nu weer geeft ze een mooie samenvatting van de pijlers waar het bij minister Borst, volgens Nele, om draait: ‘doelmatigheid in het handelen, haar streven naar evenwichtige machtsverhoudingen in de zorg en de codificering van verschillende medische ethische vraagstukken.
 
Floor Haalboom (Erasmus MC) mag de presentatiereeks besluiten. Zij presenteert haar nieuwe ideeën en onderzoek: Wat eet je kipfilet? De wereldwijde impact van Nederlands veevoer van 1954 tot nu. Een belangrijk onderwerp, volgens Floor, want de gezondheidsimpact van veevoer is groot. Ze zou haar onderwerp liefst wereldwijd onderzoeken, maar begint logischerwijs vanuit Nederland, dat ook op wereldschaal op een kruispunt van handelsstromen ligt. Interessant is de kaart van zogenaamde ‘Shadow Places’ van veevoer (plaatsen die we meestal niet zien, maar wel nodig zijn voor de productie van in dit geval veevoer).
Hier vindt u een beschrijving van haar presentatie en een link naar een video van de Engelstalige lezing

Voor een korte theepauze stopt deze afwisselende en boeiende reeks voordrachten.
 
Hierna volgt het ceremoniële gedeelte van de dag; de prijsuitreiking.
Het voltallige bestuur van de Stichting Historia Medicinae is aanwezig, naast de vele collegae, inspirators en familieleden van de prijswinnaar Timo Bolt. Timo ontvangt de prijs voor zijn boek A doctor’s order. The Dutch case of Evidence-Based Medicine (1970-2015) en zijn niet aflatende inspanningen voor het vak van de medische geschiedenis in verschillende besturen (als het NVMG-bestuur), werkgroepen en aan universiteiten.

Timo houdt als dankwoord een lofzang op ‘het bedrijven van geschiedenis’. De rijkdom van geschiedschrijving ligt volgens hem in het narratieve karakter ervan: het vertellen van verhalen die historische verbanden en samenhangen laten zien. Waar andere wetenschappen zich terecht moeten bedienen van reductionistische tendensen en definiëring, is de kracht van geschiedwetenschap juist gelegen in het leveren van een mooie synthese van een onderwerp, zoals in Timo’s geval bijvoorbeeld de EBM. Vanaf een ‘high point of advantage’ (Chesterton) het veld van de geneeskunde te mogen en kunnen overzien is een voorrecht.
 
Voorafgaande aan het humoristische dankwoord van Timo Bolt wordt ook NVMG-lid en oud-voorzitter prof. dr. Harry Hillen nog beloond voor zijn werk voor het vak van de medische geschiedenis: de Stichting Historia Medicinae kent hem de GA Lindeboompenning toe. Hij werd de tweede trotse ontvanger van deze penning dit jaar, nadat deze op 12 september jl. al was uitgereikt aan prof. dr. E.S. Houwaart ter gelegenheid van diens afscheidscollege als hoogleraar medische geschiedenis in Maastricht.

De werkgroep History, Health and Healing heeft met dit publiekssymposium een inspirerende dag verzorgd, die de aanwezigen een ‘high point of advantage’ oplevert over het medisch historisch onderzoek in Nederland.